Trong vài năm gần đây, các dự án khởi nghiệp nhận vốn từ nhà đầu tư để phát triển mạnh ngay sau đó phần nào đã thay đổi quan điểm của các nhà đầu tư. Các quỹ đầu tư mạo hiểm, các nhà đầu tư cá nhân có thêm một kênh trong công cụ phát triển tài chính của mình. Nhưng cuộc chơi này cũng không ít rủi ro mà các nhà đầu tư cần phải lưu ý. Đó là gì?
Kênh VITV đã gặp gỡ và trao đổi với vị khách mời – Luật sư Nguyễn Thanh Hà, chủ tịch công ty luật SBLAW.
1. Cảm ơn anh đã đồng ý tham gia chương trình hôm nay. Theo đánh giá của luật sư, hiện nay đã có những nghị định nào về khung pháp lý về Quỹ đầu tư cho khởi nghiệp sáng tạo?
Trả lời:
Ngày 11/3/2018, Chính phủ đã ban hành Nghị định số 38/2018/NĐ-CP quy định chi tiết về đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo. Theo đó, Nhà đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo bao gồm quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo, tổ chức, cá nhân trong nước và nước ngoài thực hiện hoạt động kinh doanh thông qua việc góp vốn thành lập, mua cổ phần, phần vốn góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo.
Các nhà đầu tư, đầu tư cho hoạt động khởi nghiệp sáng tạo theo các hình thức sau đây:
– Góp vốn thành lập, mua cổ phần, phần vốn góp của doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo;
– Thành lập, góp vốn vào quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo để thực hiện việc đầu tư.
Đối với doanh nghiệp đăng ký thành lập theo Luật doanh nghiệp có quyền thực hiện hoạt động đầu tư khởi nghiệp sáng tạo. Khi thực hiện hoạt động đầu tư này, doanh nghiệp có trách nhiệm thông báo với cơ quan đăng ký kinh doanh về việc bổ sung ngành, nghề đầu tư khởi nghiệp sáng tạo.
Nhà đầu tư cho doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo được miễn, giảm thuế thu nhập doanh nghiệp có thời hạn đối với thu nhập từ khoản đầu tư vào doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo theo quy định của pháp luật về thuế thu nhập doanh nghiệp.
Trước khi có Nghị định số 38/2018/NĐ-CP, các quỹ đầu tư cho khởi nghiệp sáng tạo chủ yếu là quỹ ngoại, các nhà đầu tư trong nước hoạt động dưới hình thức công ty. Bên cạnh đó, nhà đầu tư trong nước muốn lập quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo theo mô hình thông lệ quốc tế rất khó đáp ứng các điều kiện thành lập, yêu cầu hoạt động của Luật chứng khoán, và hầu như không tham gia đầu tư cho khởi nghiệp.
2. Vậy khi đầu tư vào các startup nhà đầu tư cần lưu ý điều gì? Trước hết là câu chuyện thẩm định pháp lý?
Trả lời:
Khi đầu tư vào startup, các bên trong quan hệ góp – tiếp nhận vốn cần lưu ý: Sẽ có những rủi ro đến với NĐT, trong đó, startup không thực hiện đúng cam kết theo hợp đồng, chuyển các tài sản sang cho đơn vị khác, đặc biệt là các tài sản vô hình, không xác định cơ chế sở hữu. Do đó, khi đầu tư vào các starup nhà đầu tư cần lưu ý về thẩm định pháp lý, cơ chế rót vốn và hợp đồng góp vốn đầu tư.
Đầu tiên, về thẩm định pháp lý: Việc thẩm định pháp lý đối với Startup là việc cần thiết. Đây chính là một công cụ trong cơ chế kiểm soát rủi ro đầu tư, đồng thời có thể lấy cam kết từ chính các Startup, tránh việc rót vốn sẽ phát sinh nhiều rủi ro pháp lý và tuân thủ sau này.
Các câu hỏi đặt ra như: Startup đó có được thành lập hợp pháp hay không? Sản phẩm, dịch vụ có bị hạn chế kinh doanh hay có rào cản pháp lý nào không? Startup đó đã có những giấy phép, chấp thuận cần thiết chưa? Vấn đề sở hữu trí tuệ đó đã được đảm bảo hay chưa? …
3. Thế còn cơ chế rót vốn thì sao ạ?
Trả lời:
Về cơ chế góp vốn thì hiện nay Nghị định số 38/2018/NĐ-CP đã quy định tại điều 5 của Quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo quy định về quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo không có tư cách pháp nhân, do tối đa 30 nhà đầu tư góp vốn thành lập trên cơ sở điều lệ quỹ. Quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo không được góp vốn vào quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo khác. Cũng theo quy định tại điều 5 thì tài sản góp vốn có thể bằng Đồng Việt Nam, vàng, giá trị quyền sử dụng đất và các tài sản khác có thể định giá được bằng Đồng Việt Nam. Nhà đầu tư không được sử dụng vốn vay để góp vốn thành lập quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo.
Đồng thời, tại Danh mục và hoạt động đầu tư của quỹ đầu tư khởi nghiệp sáng tạo bao gồm: Gửi tiền tại các NHTM theo quy định của pháp luật; Đầu tư không quá 50% vốn điều lệ của doanh nghiệp nhỏ và vừa khởi nghiệp sáng tạo sau khi nhận đầu tư.
Toàn bộ số vốn góp và tài sản của các nhà đầu tại quỹ phải được hạch toán độc lập với công ty thực hiện quản lý quỹ. Các nhà đầu tư góp vốn thành lập quỹ tự thỏa thuận về thẩm quyền quyết định danh mục đầu tư và nội dung này phải được quy định tại điều lệ quỹ và hợp đồng với công ty thực hiện quản lý quỹ (nếu có).
Những điểm mới này sẽ tạo nên sự đột phá trong quá trình khởi nghiệp sáng tạo của nhà đầu tư.
Ngoài ra, các bên cũng cần kiểm tra tính khả thi và chiến lược kinh doanh của dự án đầu tư để đảm bảo rằng nguồn tiền sẽ được sử dụng hiệu quả và đúng mục đích mà các bên đã cam kết. NĐT luôn cần có sự kiểm tra, xác minh và làm rõ nguồn tiền đã góp và tổng thể nguồn vốn hiện tại của startup qua những sổ sách, báo cáo tài chính hoặc qua những nhân sự thuộc quyền quản lý.
4. Còn 1 vấn đề khác nữa chính là hợp đồng đầu tư thì sao?
Trả lời:
Nhà đầu tư cần chú trọng đến việc xây dựng hợp đồng đầu tư quy định đầy đủ, chi tiết, chặt chẽ. Các văn bản này được soạn thảo sao cho vừa phù hợp với quy định của pháp luật vừa bảo vệ được quyền và lợi ích của mỗi bên. Theo đó, một số điều khoản quan trọng trong hợp đồng đầu tư vào Startup mà nhà đầu tư cần lưu tâm khi tiến hành như sau:
Thứ nhất, cam kết về quyền sở hữu: các cam kết đó phải thể hiện quyền sở hữu duy nhất và toàn bộ của Startup đối với sản phẩm, dịch vụ, cam kết về quyền sở hữu trí tuệ, về các tài sản liên quan tại thời điểm đầu tư.
Thứ hai, cam kết cổ đông sáng lập: đó là các cam kết các cổ đông chung tay phát triển Startup với năng lực đảm bảo như mong muốn của nhà đầu tư, bởi vì đội ngũ của Startup cũng là một yếu tố quan trọng trong quyết định đầu tư của nhà đầu tư.
Thứ ba, điều khoản chống pha loãng: khi Startup thực hiện huy động vốn tại vòng đầu tư hợp lệ tiếp theo, Startup được định giá với trị giá nhất định, thì số vốn góp mà nhà đầu tư đã góp sẽ không bị giảm (hoặc bị pha loãng), để đảm bảo tỷ lệ của phần vốn góp của nhà đầu tư trên tổng số vốn góp vào dự án sẽ không thay đổi theo đó.
Bên cạnh đó, nhà đầu tư cũng cần quan tâm đến quyền ưu tiên mua bán khi có nhà đầu tư mới: trong những trường hợp xảy ra bất kỳ sự kiện thanh khoản nào liên quan đến Startup như có nhà đầu tư mới, sự sáp nhập, bán lại một phần hay toàn bộ dự án, … thì nhà đầu tư được hưởng quyền ưu tiên thoái vốn trước tiên khi đạt được tỷ suất lợi nhuận mong muốn.
Để phòng tránh các rủi ro pháp lý cơ bản trong hợp đồng, các điều khoản pháp lý cần được luật sư hoặc chuyên gia có kinh nghiệm tư vấn để “hoạch định luật chơi” một cách chi tiết và khoa học.
5. Khi đầu tư vào các startup các nhà đầu tư thường mắc sai lầm gì về luật?
Trả lời:
Nếu một nhà đầu tư bỏ qua khâu thẩm định tư cách pháp lý hoặc thẩm định không kỹ lưỡng, quá trình gia nhập, góp vốn và sở hữu một phần startup sẽ phát sinh nhiều rủi ro pháp lý, thậm chí rủi ro nghiêm trọng sau đó. Tư cách pháp lý của các startup được thể hiện qua những yếu tố: Được thành lập, đăng ký thành lập và hoạt động một cách hợp pháp; sự tách bạch giữa tài sản chủ sở hữu và tài sản công ty; có cơ cấu, tổ chức và phối hợp chặt chẽ; hoạt động độc lập và có tư cách pháp lý độc lập.
Một số nhà đầu tư chưa đặc biệt quan tâm đến việc xây dựng hợp đồng quy định đầy đủ, chi tiết, chặt chẽ sao cho vừa phù hợp với quy định của pháp luật, vừa bảo vệ được quyền và lợi ích của mỗi bên dẫn đến nhiều rủi ro sau này.
Trong việc đầu tư vào các dự án Startup, nhà đầu tư cần nắm rõ pháp lý để tránh các rủi ro cơ bản và đảm bảo tính hợp pháp cho kênh đầu tư đầy tiềm năng này. Bên cạnh đó, việc biết và hiểu được các vấn đề pháp lý cơ bản sẽ giúp nhà đầu tư thiết lập được các “luật chơi” và các phương án giải quyết hợp pháp khi có vướng mắc phát sinh.
6. Có những tình huống – case study nào để minh chứng điều ấy không?
Trả lời:
Có rất nhiều doanh nhân hợp tác kinh doanh mà không thành lập doanh nghiệp, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghệ, chờ khi có NĐT rót vốn mới quan tâm đến việc hình thành pháp nhân. Dưới góc độ pháp lý, những giao kết sơ sài ban đầu dưới hình thức thỏa thuận dân sự của các sáng lập viên là lỗ hổng để tranh chấp dễ dàng xảy ra sau này.
Các tranh chấp liên quan đến xung đột cổ đông, chủ sở hữu thường xuất hiện khi dự án đã ổn định, mang lại doanh thu cao, do các bên không kiểm soát các vướng mắc ngay từ đầu. Để tránh tình trạng này, các thành viên sáng lập cần có những thỏa thuận cổ đông hay thỏa thuận thành viên rõ ràng ngay khi thành lập DN và đưa vào điều lệ công ty.
7. Lời khuyên của anh dành cho các startup và các nhà đầu tư?
Trả lời:
Khi đầu tư vào startup, các bên trong quan hệ góp – tiếp nhận vốn cần lưu ý: Nhà đầu tư cũng có thể gặp rủi ro. Ngược lại, các startup cũng sẽ gặp các rủi ro từ việc không thẩm định quốc tịch nhà đầu tư, tư cách pháp lý cũng như nguồn tiền đầu tư; nhà đầu tư sau khi lấy được các bí quyết kinh doanh, mô hình, hệ thống, … thì không tiếp tục rót vốn vào startup.
Do đó, để có những bước đi vững chắc, hạn chế rủi ro trước, trong và sau khi huy động vốn từ nhà đầu tư, cả nhà đầu tư và Startup cần nắm những vấn đề pháp lý cơ bản trong “cuộc chơi” này.
