Luật sư Nguyễn Thanh Hà, chủ tịch SBLAW có bài trả lời phỏng vấn báo Công thương về những điểm mới của Luật thương mại điện tử vừa được Quốc hội thông qua.
Luật Thương mại điện tử lần đầu tiên được Quốc hội thông qua ngày 10/12, đây được xem là bước tiến lớn trong hoàn thiện khung pháp lý cho kinh tế số. Dưới góc nhìn pháp lý, ông đánh giá ý nghĩa quan trọng nhất của đạo luật này đối với hoạt động thương mại điện tử tại Việt Nam?
Trả lời: Ý nghĩa lớn nhất của đạo luật này nằm ở chỗ Việt Nam lần đầu tiên có một văn bản luật chuyên ngành, thống nhất điều chỉnh toàn diện hoạt động thương mại điện tử. Trước khi có luật, chúng ta điều chỉnh TMĐT chủ yếu dựa trên Nghị định, Thông tư; khung pháp lý vì vậy bị phân mảnh, nhiều vấn đề mới phát sinh từ nền kinh tế số không được bao phủ đầy đủ.
Luật mới giúp định danh rõ các mô hình kinh doanh số, từ sàn giao dịch TMĐT, nền tảng trung gian, mạng xã hội kinh doanh đến các hình thức giao dịch xuyên biên giới. Điều này rất quan trọng, bởi suốt thời gian dài, nhiều mô hình mới phát triển quá nhanh, trong khi pháp luật chưa theo kịp, gây ra khoảng trống về quản lý, tranh chấp và bảo vệ người tiêu dùng.
Ngoài ra, đạo luật tạo ra nền tảng pháp lý về niềm tin số (digital trust) — một yếu tố then chốt cho mọi giao dịch điện tử. Với quy định rõ ràng về hợp đồng điện tử, trách nhiệm của nền tảng, bảo vệ dữ liệu cá nhân và minh bạch thông tin, luật mới không chỉ bảo vệ người tiêu dùng mà còn mang lại sự ổn định và dự đoán được cho doanh nghiệp.
Đây là bước chuyển rất quan trọng, đưa Việt Nam tiệm cận chuẩn mực quốc tế, tạo môi trường minh bạch, bình đẳng và tạo động lực phát triển mạnh mẽ cho kinh tế số nói chung và thương mại điện tử nó riêng trong thập kỷ tới.
Nhiều quy định mới trong Luật Thương mại điện tử tác động trực tiếp đến doanh nghiệp, từ quản lý nền tảng số, giao dịch xuyên biên giới, đến bảo vệ dữ liệu cá nhân và quyền lợi người tiêu dùng. Theo ông, đâu là điểm doanh nghiệp cần đặc biệt lưu ý để tránh rủi ro pháp lý khi luật có hiệu lực?
Trả lời: Doanh nghiệp, cần đặc biệt lưu ý bốn nhóm nghĩa vụ lớn và phải chuẩn bị ngay từ bây giờ để hạn chế tối đa rủi ro pháp lý.
Thứ nhất, yêu cầu minh bạch hoạt động của nền tảng là thay đổi đáng chú ý nhất. Các sàn thương mại điện tử, ứng dụng trung gian hay mạng xã hội có chức năng kinh doanh buộc phải công khai cách thức vận hành, từ thuật toán đề xuất sản phẩm, cơ chế hiển thị thông tin cho đến quy tắc xử lý vi phạm và thứ hạng kết quả tìm kiếm. Mục tiêu là giảm tình trạng ưu tiên cho chính nền tảng (self-preferencing) và bảo đảm cạnh tranh công bằng, nhưng điều này cũng tạo sức ép lớn vì nhiều doanh nghiệp chưa có quy trình minh bạch như yêu cầu.
Thứ hai, nhóm nghĩa vụ liên quan đến quản lý giao dịch xuyên biên giới đòi hỏi doanh nghiệp và nhà bán hàng nước ngoài phải có đại diện pháp lý tại Việt Nam, tuân thủ nghĩa vụ thuế và cung cấp dữ liệu giao dịch khi cơ quan có thẩm quyền yêu cầu. Đây là thay đổi tác động trực tiếp đến các mô hình kinh doanh qua nền tảng quốc tế, dropshipping hoặc nhập khẩu nhỏ lẻ, và nếu không tuân thủ, doanh nghiệp có thể bị xử phạt hoặc hạn chế hoạt động.
Thứ ba, yêu cầu về bảo vệ dữ liệu cá nhân buộc doanh nghiệp phải thiết lập cơ chế xin phép, thông báo, thu thập và xử lý dữ liệu một cách minh bạch, đồng thời bảo đảm quyền rút lại sự đồng ý, chỉnh sửa hoặc xoá dữ liệu của người tiêu dùng—một thách thức lớn khi nhiều doanh nghiệp hiện nay thu thập dữ liệu quá rộng nhưng thiếu chính sách đầy đủ.
Cuối cùng, luật nhấn mạnh trách nhiệm kiểm soát hàng giả, hàng nhái, hàng vi phạm sở hữu trí tuệ, gian lận và nội dung vi phạm, theo đó doanh nghiệp thương mại điện tử không còn giữ vai trò “trung gian đứng ngoài” như trước. Nếu nền tảng để tồn tại hàng hoá cấm, hàng giả, thông tin sai lệch hoặc vi phạm sở hữu trí tuệ mà không có biện pháp kiểm soát hiệu quả, doanh nghiệp sẽ phải chịu trách nhiệm liên đới. Nhìn chung, các thay đổi này đòi hỏi doanh nghiệp phải nâng cấp toàn diện hệ thống tuân thủ, từ hợp đồng, quy chế vận hành đến hạ tầng công nghệ, thay vì chỉ thực hiện những nghĩa vụ tối thiểu như trước đây.
Để Luật Thương mại điện tử đi vào cuộc sống và phát huy hiệu quả, theo ông, ngành Công Thương, các cơ quan quản lý và cộng đồng doanh nghiệp cần chuẩn bị những gì trong giai đoạn triển khai sắp tới?
Trả lời: Để Luật Thương mại điện tử được triển khai hiệu quả, cần có sự chuẩn bị đồng bộ từ ba phía: Nhà nước, doanh nghiệp và người tiêu dùng.
Trước hết, về phía cơ quan quản lý, nhiệm vụ quan trọng nhất là sớm ban hành nghị định hướng dẫn và các tiêu chuẩn kỹ thuật, đặc biệt liên quan đến quản lý dữ liệu, đăng ký và xác thực tài khoản, lưu trữ thông tin giao dịch, cơ chế giám sát nền tảng – kiểm soát thuật toán và cơ chế phối hợp liên ngành giữa Công Thương, Thuế, Hải quan và Công an. Đồng thời, Nhà nước cần đầu tư xây dựng hệ thống giám sát thương mại điện tử hiện đại, đủ khả năng theo dõi giao dịch xuyên biên giới, phát hiện hàng giả và bảo vệ người tiêu dùng trong môi trường số.
Về phía doanh nghiệp – nhóm chịu tác động trực tiếp của luật – sự chuẩn bị càng phải chủ động và toàn diện. Doanh nghiệp cần rà soát toàn bộ hệ thống vận hành thương mại điện tử, bao gồm điều khoản dịch vụ, chính sách dữ liệu, hợp đồng điện tử và quy trình quản lý nhà bán hàng; thành lập bộ phận tuân thủ số nhằm đánh giá rủi ro pháp lý và cập nhật chính sách kịp thời; đầu tư vào công nghệ giám sát để kiểm soát hàng giả, đánh giá rủi ro giao dịch và bảo mật thông tin; đồng thời đào tạo đội ngũ nhân sự trong các lĩnh vực dữ liệu, pháp chế và vận hành nền tảng. Nếu chậm trễ, doanh nghiệp không chỉ đối mặt nguy cơ bị xử phạt mà còn có thể mất lợi thế cạnh tranh khi thị trường ngày càng minh bạch và chuẩn hóa.
Cuối cùng, về phía người tiêu dùng, việc hiểu rõ quyền lợi của mình — từ quyền được bảo vệ dữ liệu, quyền yêu cầu minh bạch thông tin đến quyền khiếu nại — sẽ góp phần tạo dựng một môi trường giao dịch trực tuyến an toàn, lành mạnh và bền vững hơn cho toàn thị trường.
