- Tổng quan về công trình nghiên cứu
Trong bối cảnh cuộc Cách mạng Công nghiệp lần thứ 4, Trí tuệ nhân tạo (AI) đang tạo ra những sản phẩm sáng tạo độc đáo, từ các tác phẩm nghệ thuật đến những phát minh kỹ thuật phức tạp. Sự phát triển này đặt ra một thách thức pháp lý lớn cho hệ thống sở hữu trí tuệ (SHTT) truyền thống, vốn được xây dựng trên nền tảng sáng tạo của con người. Luận án Tiến sĩ Luật học
“Bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ đối với các sản phẩm tạo ra từ Trí tuệ nhân tạo” của Nghiên cứu sinh Hồ Thúy Ngọc, thực hiện tại Trường Đại học Luật TP. Hồ Chí Minh, đã đi sâu phân tích những thách thức này và đề xuất các giải pháp đột phá nhằm hoàn thiện khung pháp lý của Việt Nam.
- Thực trạng pháp lý: Khoảng trống trong bảo hộ sáng tạo từ AI
Luận án chỉ ra rằng pháp luật SHTT của hầu hết các quốc gia, bao gồm cả Việt Nam, hiện chưa có quy định để bảo hộ các sản phẩm do AI tự chủ tạo ra. Những rào cản chính bao gồm:
- Vấn đề về chủ thể: Các quy định hiện hành về “tác giả” hay “nhà sáng chế” đều yêu cầu chủ thể phải là con người (cá nhân). AI, với tư cách là một cỗ máy, không đáp ứng được tiêu chí này.
- Vấn đề về điều kiện bảo hộ: Các tiêu chí truyền thống như “tính nguyên gốc” (đòi hỏi sự thể hiện cá nhân của tác giả) hay “trình độ sáng tạo” (không phải là điều hiển nhiên đối với chuyên gia) trở nên khó áp dụng khi quá trình sáng tạo được thực hiện bởi thuật toán và dữ liệu lớn, thiếu đi ý thức và cảm xúc của con người.
Thực trạng này làm giảm động lực của các nhà đầu tư, nhà nghiên cứu và doanh nghiệp trong việc phát triển và ứng dụng AI, đồng thời tạo ra môi trường pháp lý thiếu minh bạch.
- Hướng tiếp cận mới: Bảo hộ quyền SHTT từ góc độ đầu tư
Một trong những điểm mới và đột phá nhất của luận án là đề xuất một cách tiếp cận mới về mặt lý luận: thay vì cố gắng áp dụng các quy tắc truyền thống về tác giả, cần xem xét
bảo hộ quyền SHTT cho sản phẩm từ AI dưới góc độ bảo hộ đầu tư.
Theo cách tiếp cận này, quyền SHTT không chỉ ghi nhận sự sáng tạo của cá nhân mà còn là một cơ chế để bảo vệ công sức, chi phí, và rủi ro mà các nhà phát triển, chủ sở hữu đã bỏ ra để xây dựng, huấn luyện và vận hành hệ thống AI. Điều này không chỉ đảm bảo quyền lợi cho nhà đầu tư mà còn thúc đẩy sự phát triển bền vững của hệ sinh thái AI tại Việt Nam.
- Các giải pháp đề xuất nhằm hoàn thiện pháp luật Việt Nam
Trên cơ sở phân tích sâu sắc lý luận, thực trạng pháp luật Việt Nam và kinh nghiệm quốc tế, luận án đã đưa ra 08 nhóm giải pháp cụ thể và toàn diện, trong đó nổi bật là:
- Xây dựng một văn bản pháp lý chuyên biệt: Đề xuất xây dựng một Nghị định riêng về bảo hộ quyền SHTT đối với các sản phẩm do AI tạo ra để đảm bảo tính linh hoạt và phù hợp với tốc độ phát triển công nghệ.
- Xây dựng các khái niệm pháp lý cốt lõi: Cần định nghĩa rõ ràng các khái niệm như “trí tuệ nhân tạo” và “sản phẩm tạo ra từ trí tuệ nhân tạo” trong các văn bản pháp luật để tạo sự thống nhất trong áp dụng.
- Thiết lập điều kiện bảo hộ mới:
Đối với tác phẩm, “tính nguyên gốc” cần được đánh giá dựa trên chính tác phẩm đó, thay vì dựa vào cá nhân tác giả.
Đối với sáng chế, “trình độ sáng tạo” cần được xác định dựa trên nguyên tắc rằng sáng chế đó không thể được tạo ra một cách dễ dàng bởi một hệ thống AI tương tự khác.
- Xác định chủ sở hữu quyền SHTT: Luận án đề xuất các quy tắc để xác định chủ sở hữu quyền đối với sản phẩm từ AI, ưu tiên thừa nhận quyền này cho chủ thể phát triển hoặc chủ sở hữu hệ thống AI, vì đây là những chủ thể có vai trò quyết định trong việc đầu tư và tạo ra công nghệ.
- Xây dựng quy định về giới hạn quyền: Thiết lập các giới hạn và ngoại lệ hợp lý để cân bằng lợi ích giữa chủ sở hữu quyền SHTT và lợi ích của xã hội trong việc tiếp cận tri thức và thúc đẩy đổi mới.
- Giá trị và ý nghĩa của Luận án
Công trình nghiên cứu này mang tính hệ thống và tiên phong, cung cấp những luận cứ khoa học vững chắc và các giải pháp thực tiễn để Việt Nam có thể chủ động xây dựng một môi trường pháp lý minh bạch, hiệu quả. Việc hoàn thiện pháp luật không chỉ giải quyết các thách thức trước mắt mà còn là nền tảng để thúc đẩy sự phát triển bền vững của công nghệ và nền kinh tế số quốc gia.
Tham khảo thêm tại đây: https://drive.google.com/file/d/1YsJaRtUB0SkDKVJk5vm2lqeRE7dvv8of/view
