1. Xin ông đánh giá về thực trạng của hành vi vi phạm bản quyền truyền hình, đặc biệt trong lĩnh vực thể thao tại Việt Nam hiện nay?
Việc xâm phạm bản quyền truyền hình – đặc biệt trong lĩnh vực thể thao – hiện đang là một trong những thách thức đáng quan ngại đối với hệ thống pháp luật sở hữu trí tuệ tại Việt Nam. Đây không chỉ đơn thuần là vấn đề pháp lý, mà còn gắn liền với yếu tố công nghệ, nhận thức xã hội và năng lực thực thi pháp luật.
Trong bối cảnh các sự kiện thể thao lớn ngày càng được số hóa và truyền phát qua đa nền tảng, hành vi vi phạm bản quyền cũng ngày càng tinh vi. Tình trạng phát sóng lại (restream), “mirror” tín hiệu, cắt ghép hoặc chia sẻ trái phép các chương trình thể thao có bản quyền diễn ra rất phổ biến, đặc biệt là trên các nền tảng mạng xã hội như Facebook, YouTube, TikTok, hoặc qua các trang web không được cấp phép.
Để thấy rõ hơn quy mô và mức độ của hành vi này, có thể điểm qua ví dụ điển hình: Trong kỳ World Cup 2022, mặc dù VTV là đơn vị duy nhất nắm bản quyền phát sóng tại Việt Nam, nhưng chỉ sau vài trận đấu đầu tiên, đã có hàng trăm website và fanpage phát lại lậu các trận đấu. Nhiều video thu hút hàng trăm nghìn lượt xem trong thời gian ngắn. VTV buộc phải gửi yêu cầu gỡ bỏ và tăng cường giám sát pháp lý, tuy nhiên hiệu quả vẫn còn hạn chế.
Về mặt pháp lý, Việt Nam đã có những quy định tương đối đầy đủ trong Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi 2022), trong đó quyền phát sóng được công nhận là một quyền liên quan được bảo hộ độc lập. Tuy nhiên, việc thực thi còn gặp khó khăn, đặc biệt khi hành vi vi phạm diễn ra trong môi trường kỹ thuật số xuyên biên giới. Nhiều nền tảng đặt máy chủ ở nước ngoài, đối tượng vi phạm thường ẩn danh, gây khó khăn cho công tác điều tra và xử lý.
Đồng thời, cũng cần nhìn nhận một thực tế rằng: nhiều vi phạm xuất phát từ sự thiếu hiểu biết pháp luật, tâm lý “xem miễn phí là hiển nhiên”, hoặc sự dễ dãi trong hành vi tiêu dùng nội dung số. Do đó, giải pháp không chỉ nằm ở việc tăng cường chế tài xử phạt, mà còn phải bao gồm cả chiến lược giáo dục pháp luật cộng đồng, nâng cao ý thức tôn trọng quyền sở hữu trí tuệ.
Tôi cho rằng, để giải quyết triệt để vấn đề này, cần có sự phối hợp đồng bộ giữa Nhà nước – doanh nghiệp sở hữu bản quyền – nền tảng công nghệ. Khi quyền được thực sự tôn trọng và bảo vệ một cách hiệu quả, thị trường truyền hình thể thao tại Việt Nam mới có thể phát triển lành mạnh, thu hút thêm các nguồn lực đầu tư bản quyền chính danh và đóng góp vào sự phát triển bền vững của nền công nghiệp sáng tạo.
2. Đến thời thời điểm hiện tại, pháp luật Việt Nam đã có chế tài xử lý với các hành vi xem lậu trực tiếp các giải thể thao chưa ạ? Nếu chưa có thì ông có thể cho biết đã có quốc gia nào quy định mức xử phạt cho hành vi này không ạ?
Hiện nay, pháp luật Việt Nam vẫn chưa có quy định cụ thể xử phạt người xem lậu – tức là người dùng cuối chỉ truy cập và xem các chương trình thể thao phát sóng trái phép. Tuy nhiên, hành vi này có thể bị xem xét trách nhiệm gián tiếp nếu người dùng có dấu hiệu tiếp tay hoặc tổ chức việc xem lậu có thu phí, vi phạm các quy định về quyền tác giả và quyền liên quan theo Luật Sở hữu trí tuệ.
Trong khi đó, một số quốc gia đã có quy định rất rõ ràng và nghiêm khắc. Tại Anh, theo Đạo luật Kinh tế số (Digital Economy Act 2017), hành vi phát tán hoặc xem nội dung vi phạm bản quyền có thể bị phạt tù lên tới 10 năm. Tại Ý, người dùng xem lậu các trận bóng qua hệ thống IPTV bất hợp pháp có thể bị phạt tới 5.000 euro, đồng thời bị cắt kết nối Internet trong thời gian nhất định. Những chính sách này cho thấy mức độ nghiêm trọng mà các nước đặt ra đối với việc bảo vệ bản quyền truyền hình thể thao.
3. Việc người xem chia sẻ các đường link tới trang web lậu trên các trang mạng xã hội có phải là hành vi vi phạm pháp luật không? Có thể bị đơn vị nắm bản quyền khởi kiện không ạ?
Câu trả lời là có. Việc chia sẻ đường link dẫn tới các trang web phát sóng lậu có thể bị coi là hành vi tiếp tay cho xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ. Dù người chia sẻ không trực tiếp phát tán nội dung vi phạm, nhưng hành vi này góp phần lan truyền và mở rộng phạm vi vi phạm, do đó vẫn có thể bị xử lý theo pháp luật.
Cụ thể, Điều 28 và Điều 35 của Luật Sở hữu trí tuệ Việt Nam quy định rõ về các hành vi xâm phạm quyền tác giả và quyền liên quan. Ngoài ra, đơn vị nắm bản quyền hoàn toàn có quyền gửi yêu cầu xử lý đến nền tảng mạng xã hội, yêu cầu cơ quan chức năng xử phạt vi phạm hành chính, hoặc khởi kiện dân sự để yêu cầu bồi thường thiệt hại. Trên thực tế, mặc dù khó tìm thấy các “án lệ” cụ thể về việc cá nhân bị kiện chỉ vì chia sẻ link xem lậu trên diện rộng, nhưng các nỗ lực chống vi phạm bản quyền ở Anh và Mỹ là rất mạnh mẽ, và việc chia sẻ link chắc chắn có thể bị xem là hành vi tiếp tay và có nguy cơ bị xử lý.
4. Truy cập các trang Web lậu có hành vi trực tiếp các sự kiện thể thao luôn ẩn chứa nhiều rủi ro bị đánh cắp các thông tin cá nhân. Anh có thể ví dụ một vụ việc do truy cập trang web lậu mà bị đánh cắp tài khoản ngân hàng/ mất tiền không ạ?
Đây là một rủi ro rất thực tế và đang ngày càng phổ biến. Các website phát sóng lậu thường không được kiểm soát về mặt bảo mật, và là nơi cài cắm mã độc, phần mềm gián điệp, hoặc các quảng cáo độc hại. Chỉ cần người dùng bấm vào một banner hoặc đường link giả mạo, họ đã có thể bị lộ toàn bộ thông tin cá nhân, bao gồm tài khoản ngân hàng.
Ví dụ cụ thể là tại Thái Lan năm 2022, trong thời điểm diễn ra World Cup, hàng ngàn người đã truy cập vào các website stream lậu. Sau đó, nhiều người bị trừ tiền trong tài khoản mà không rõ lý do. Cơ quan chức năng xác định rằng các mã độc từ website lậu đã chiếm quyền kiểm soát điện thoại, lấy thông tin OTP và thực hiện giao dịch trái phép vào ban đêm.
Tại Việt Nam, tuy chưa có công bố rộng rãi, nhưng các chuyên gia an ninh mạng cũng nhiều lần cảnh báo rằng việc truy cập các website xem bóng đá lậu là “đi vào cửa ngõ của tin tặc”, rất dễ bị mất tài khoản ngân hàng, ví điện tử hoặc bị lợi dụng danh tính cho các mục đích xấu.
