GD&TĐ – Hoàn thiện pháp luật về SHTT được xem là nền tảng để bảo vệ, khai thác và biến tài sản trí tuệ thành nguồn lực tài chính cho đổi mới sáng tạo.
Đây là nội dung được thảo luận tại Diễn đàn “Thể chế hóa đổi mới sáng tạo – Bảo vệ tài sản vô hình theo tinh thần Nghị quyết 68-NQ/TW” diễn ra sáng ngày 11/9 Hà Nội.
Tại diễn đàn, các cơ quan quản lý, cơ quan chuyên môn, chuyên gia pháp lý, doanh nghiệp… cùng thảo luận, bàn bạc sôi nổi và đưa ra các quan điểm, ý kiến đề xuất về xây dựng cơ chế chính sách nhằm đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ, lợi ích hợp pháp của doanh nghiệp đúng với tinh thần của Nghị quyết số 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW.
“Mỏ vàng” của nền kinh tế, cần được bảo vệ
Trong phần tham luận, luật sư Trương Anh Tú – Chủ tịch TAT Law Firm, Ủy viên Thường vụ Trung ương Hội Kinh tế Môi trường Việt Nam. – nhấn mạnh Việt Nam đang sở hữu “mỏ vàng” thực sự của nền kinh tế, là tài sản vô hình như thương hiệu, dữ liệu, phần mềm, giải pháp kỹ thuật và thuật toán,.. Tuy nhiên, trong khi giá trị tài sản vô hình toàn cầu đã vượt mốc 80 nghìn tỷ USD, tại Việt Nam nhiều ý tưởng vẫn chỉ dừng lại ở “ý tưởng”, chưa được tài chính hóa hay bảo vệ đúng mức.
Luật sư Tú cũng chỉ ra các rào cản chính: Pháp luật phân mảnh, ngân hàng chưa chấp nhận IP làm tài sản đảm bảo, thiếu hệ thống định giá & bảo hiểm IP, và doanh nghiệp chưa sẵn sàng “tài sản hóa” ý tướng. Từ đó, ông đề xuất ba trụ cột chính sách như: Ghi nhận quyền sở hữu trí tuệ là tài sản tài chính hóa được, có thể hạch toán, góp vốn, thế chấp, hình thành thị trường định giá – giao dịch IP hay bảo vệ mạnh mẽ quyền sở hữu trí tuệ.
Tiếp tục phát huy hệ thống thực thi luật pháp
TS. Phạm Minh Huyền (Trưởng Bộ môn SHTT, đại diện Đại học Luật Hà Nội) cho rằng, Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (sửa đổi 2025) và Nghị quyết 81/2025 đã cho phép thành lập Tòa Sở hữu trí tuệ (SHTT) tại Hà Nội và TPHCM, nhưng hiện vẫn tồn tại nhiều khoảng trống như: Tòa chưa có thẩm quyền hình sự, chưa có tiêu chuẩn nhân sự rõ ràng, thiếu quy trình chuyên biệt trong giải quyết tranh chấp.
Từ kinh nghiệm quốc tế như Nhật Bản, Malaysia và Thái Lan – những nước đã thiết lập Tòa SHTT chuyên trách, xét xử nhanh và có cơ chế công tố viên, thẩm phán chuyên môn – TS. Huyền đề xuất Việt Nam rất cần bổ sung thẩm quyền hình sự cho Tòa SHTT, cùng đó cần quy định biên chế tối thiểu và đào tạo chuyên sâu cho thẩm phán, thư ký, thẩm tra viên. Không chỉ vậy, xây dựng thủ tục rút gọn với vụ việc đơn giản và ứng dụng CNTT trong tố tụng, kế cả xét xử trực tuyến với đương sự ở nước ngoài.
“Một cơ chế tài phán đầy đủ và chuyên nghiệp sẽ là chìa khóa bảo vệ quyền sáng tạo, khuyến khích đổi mới, đồng thời nâng cao uy tín quốc gia trên trường quốc tế – TS. Phạm Minh Huyền nhấn mạnh.
Hệ sinh thái bảo vệ đổi mới sáng tạo cho doanh nghiệp
Tại diễn đàn, đại diện Công ty Cổ phần Nhựa Bình Minh – ông Bông Hoa Việt nêu lên “nỗi đau” của doanh nghiệp khi thương hiệu bị ngang nhiên xâm phạm. Ông Việt chia sẻ câu chuyện thương hiệu gần 50 năm tuổi liên tục bị xúc phạm từ các nhãn hiệu “na ná”, “tương đồng” cho đến việc sử dụng trực tiếp dấu hiệu “Bình Minh” với một vài từ bổ sung phía sau.
Ông Việt cho rằng, Việt Nam không thiếu luật, nhưng cơ chế thực thi còn bất cập: Xử lý chậm, thiếu tính răn đe, và chưa bảo vệ kịp thời quyền SHTT. Điều này trực tiếp ảnh hưởng đến niềm tin đầu tư và môi trường kinh doanh. Câu chuyện thương hiệu bị đánh cắp không chỉ là nỗi đau của doanh nghiệp, mà còn là lỗ hổng thể chế.
Từ đó, gắn với tinh thần Nghị quyết 57-NQ/TW và Nghị quyết 68-NQ/TW, đại diện doanh nghiệp kiến nghị: Hoàn thiện tòà chuyên trách về SHTT với năng lực xét xử nhanh, hiệu quả; Tăng chế tài răn đe để ngăn chặn hành vi vi phạm biến thành “siêu lợi nhuận”; Mở rộng biện pháp khẩn cấp tạm thời để ngăn chặn hàng giả, hàng nhái kịp thời; Thành lập trung tâm hỗ trợ SHTT cho doanh nghiệp, tăng liên kết công – tư – truyền thông để tạo “lá chắn mềm” cho thương hiệu.
Hệ sinh thái đổi mới sáng tạo của Việt Nam đang thiếu một “lá chắn pháp lý” đủ mạnh để bảo vệ thành quả trí tuệ trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu, đặc biệt là khi nền kinh tế đang chuyển dịch nhanh sang các mô hình phi vật chất.
Theo luật sư Nguyễn Thanh Hà – Chủ tịch Công ty Luật SBLAW: “Sự ra đời của Tòa án SHTT chuyên trách vào năm 2025 đánh dấu một cột mốc lịch sử trong nỗ lực cải cách tư pháp của Việt Nam, thể hiện cam kết mạnh mẽ trong việc bảo vệ đổi mới sáng tạo và thực thi tinh thần của Nghị quyết 68. Tuy nhiên thiết chế tư pháp mạnh không chỉ được định hình bởi một đạo luật hay một quyết định thành lập, mà phải được xây dựng từ một hệ sinh thái toàn diện, vận hành đồng bộ và hiệu quả.”
Cục Sở hữu trí tuệ đang nghiên cứu xây dựng Luật SHTT (sửa đổi) với 5 nội dung trọng tâm gồm: Thương mại hóa tài sản trí tuệ; Đơn giản hóa thủ tục hành chính; Bảo vệ quyền của chủ thể sở hữu trí tuệ; Cam kết quốc tế; Nghiên cứu các vấn đề mới.
Trong đó việc cải cách tư pháp trong lĩnh vực SHTT không chỉ là yêu cầu đòi hỏi bức thiết từ thực tiễn mà trở thành chiến lược phát triển quốc gia trong kỷ nguyên mới.
